Μια νέα τάση αναπτύσσεται στον κλάδο της ψυχολογίας τον τελευταίο καιρό, τάση η οποία συνδυάζει τις επιστημονικές κατακτήσεις της δυτικής επιστήμης με τις ανατολικές παραδόσεις. Ουσιαστικά πρόκειται για την επανασύνδεση της ψυχολογίας με τη φιλοσοφία. Πώς μεταφράζεται, όμως, αυτή η νέα προσέγγιση και τι αλλάζει στον τρόπο με τον οποίο κάποιος αντιμετωπίζει τα προβλήματά του;
‘Γαλήνη τώρα: Η Ανατολή συναντά τη Δύση καθώς οι ψυχολόγοι αγκαλιάζουν τις αρχαίες παραδόσεις για να εμπλουτίσουν τη σύγχρονη ψυχοθεραπευτική πρακτική’… Αυτός είναι ο τίτλος του άρθρου που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Δεκέμβρη στο δημοφιλές επιστημονικό περιοδικό ‘Monitor on Psychology’, που εκδίδεται από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία. Περιγράφει με αρκετά παραδείγματα τη νέα τάση που αναπτύσσεται την τελευταία δεκαετία στους χώρους της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας.
Σύμφωνα με αυτήν, αρκετοί επιστήμονες χρησιμοποιούν στη θεραπεία των ασθενών τους τεχνικές που προέρχονται από το Βουδισμό και άλλες ανατολικές παραδόσεις σε συνδυασμό με τις κλασικές ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Στο άρθρο αναφέρεται, για παράδειγμα, ο Christopher Germer, PhD, κλινικός υπεύθυνος στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ο οποίος χρησιμοποιεί τις αρχές του Βουδισμού καθώς και τη βουδιστική πνευματική πρακτική ως μέρος της καθημερινής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης.
Σύμφωνα με αυτή την πρακτική, αναφέρει ο Germer, ο ασκούμενος προσέχει τι συναισθήματα, σκέψεις και αισθήσεις κυριαρχούν τη δεδομένη στιγμή. Όταν δουλεύει με ασθενείς, ο Germer εστιάζει κυρίως στο τι είναι αυτό που ο ασθενής δεν αποδέχεται.
Συνήθως οι ασθενείς απευθύνονται στον ψυχοθεραπευτή ζητώντας να απαλλαγούν από διάφορα αρνητικά συναισθήματα, όπως π.χ. έντονο άγχος. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει, μαζί με άλλα, στη μείωση αυτού του άγχους. Αυτό όμως για πολλούς λόγους μπορεί να μην είναι πάντα εφικτό.
Ο Germer αναφέρει την περίπτωση ασθενούς με πολύ έντονο άγχος που του είπε ότι είχε δοκιμάσει τα πάντα, όπως να εκτίθεται σε ό,τι φοβάται, να χαλαρώνει την ώρα της κρίσης πανικού ή να την αποτρέπει, αλλά παρ’ όλα αυτά εξακολουθούσε να έχει έντονο άγχος. Εκείνος εργάστηκε μαζί του βοηθώντας τον όχι να μειώσει το άγχος που ένιωθε, αλλά να γίνει δεκτικός προς αυτό, να μάθει να το ανέχεται ως κάτι δυσάρεστο μεν, αλλά όχι να πηγαίνει ενάντια σε αυτό. Με το να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν το άγχος, ο ασθενής μπόρεσε εν τέλει να το χειριστεί και να εκτονωθεί.
H ψυχολόγος Brach, επίσης, συμφωνεί ότι η βουδιστική πρακτική που εστιάζει στο τώρα μπορεί να βοηθά ιδιαίτερα αποτελεσματικά τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται αρνητικά συναισθήματα.
Το ίδιο άρθρο αναφέρει και άλλα παραδείγματα συνδυασμού διαφόρων μεθόδων, όπως αυτή της βελονοθεραπείας, οι οποίες, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες με συγκριτικές ομάδες ελέγχου, είχαν θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας όταν χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Σιωπηλή επανάσταση
Αυτό που είναι καταρχήν ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι παρουσιάζεται τέτοιο άρθρο σε επιστημονικό περιοδικό, επισημαίνοντας ίσως, με έμμεσο τρόπο, ότι η προσέγγιση Ανατολής και Δύσης και ο συνδυασμός αρχαίας γνώσης από την Ανατολή με αυτήν που προέρχεται από την επιστήμη της Δύσης είναι πλέον πραγματικότητα, τουλάχιστον στο χώρο της ψυχολογίας. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στην ιατρική, όπως υποδηλώνουν οι εμφανίσεις άρθρων με παρόμοιο περιεχόμενο σε ιατρικά περιοδικά.
Ίσως αυτό να μην ακούγεται συνταρακτικό στα αφτιά του μη ειδικού, αλλά κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτεί μια σιωπηλή επανάσταση. Η εισαγωγή κάποιας μορφής διαλογισμού στην ψυχοθεραπεία δεν φέρνει μία ακόμη «τεχνική», αλλά μία ολόκληρη φιλοσοφία πίσω από αυτήν.
Εάν ασκούμαι στο διαλογισμό, αυτό θα έχει πιθανόν άμεσα θετικά αποτελέσματα στην ψυχική μου υγεία εκείνη τη στιγμή, που εν μέρει οφείλεται και σε σωματικές αλλαγές οι οποίες γίνονται, όπως π.χ. η επιβράδυνση των χτύπων της καρδιάς, περισσότερα εγκεφαλικά κύματα τύπου άλφα, αλλά δεν θα έχει μακροπρόθεσμη επίδραση παρά μόνο εάν αλλάξω και τρόπο σκέψης, στάσης απέναντι στον κόσμο, αξίες.
Δύο διαφορετικοί τρόποι
Για παράδειγμα, έχει τεράστια διαφορά να μην ανέχομαι το άγχος και να θέλω να το απομακρύνω με οποιονδήποτε τρόπο από το αρχίσω να μαθαίνω να το αποδέχομαι ως κάτι που απλώς συμβαίνει. Αυτοί είναι δύο διαφορετικοί στόχοι που πίσω τους κρύβουν διαφορετικές και μάλιστα αντίθετες αξίες, η μία της αλλαγής ενώ η άλλη της αποδοχής. Ένα ερώτημα που προκύπτει επίσης είναι: αν αποδεχτώ το άγχος ως κάτι που συμβαίνει, άραγε το βιώνω το ίδιο δυσάρεστα; Στο διαλογισμό αποδέχομαι βιωματικά την παρούσα στιγμή όπως είναι, βιώνω μία άλλη κατάσταση από αυτή στην οποία συνήθως βρίσκομαι. Βέβαια, ο διαλογισμός, η γιόγκα, η βουδιστική πρακτική δεν στηρίζονται μόνο στην αρχή της αποδοχής, αλλά σε συστήματα αξιών και ιδεών που ζουν για αιώνες.
Δεν είναι σκοπός του παρόντος άρθρου να αναπτύξει αυτά τα φιλοσοφικά συστήματα όσο το να υπογραμμίσει ότι αυτές οι νέες τάσεις φέρνουν αναπόφευκτα, αν και με έμμεσο τρόπο, την ψυχολογία σε επαφή με τη φιλοσοφία, από την οποία είχε τελείως αποκοπεί από το 19ο αιώνα σε μια προσπάθεια να εδραιωθεί ως ανεξάρτητη και χωριστή, εμπειρική επιστήμη. Τι σημαίνει αυτό;
Τι αλλάζει
Σημαίνει ότι η ψυχολογία θα πάψει να είναι επιστήμη και θα επιστρέψει σιγά-σιγά στους κόλπους της φιλοσοφίας, ή ότι η ψυχολογία εδραιωμένη πια ως επιστήμη τολμάει να ερευνήσει πλέον επιστημονικά έννοιες και θέματα που παραδοσιακά προέρχονται από τους χώρους της φιλοσοφίας και της θρησκείας;
Πιστεύω πως συμβαίνει το δεύτερο. Θεωρώ ότι αυτή η νέα τάση αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προόδου για την ψυχολογία. Για πόσο καιρό ακόμη μπορεί η ψυχοθεραπεία, στην προσπάθεια να βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει προβλήματα, όπως ψυχικές δυσλειτουργίες, σωματικές ασθένειες, ατυχή συμβάντα στη ζωή του, τον θάνατο, να το κάνει αποτελεσματικά κλείνοντας τα μάτια σε βασικά ερωτήματα του ανθρώπου, όπως ποιος είμαι, τι κάνω, ποιο είναι το νόημα της ύπαρξής μου;
Ίσως ο συνδυασμός της αρχαίας γνώσης από την Ανατολή μαζί με τη γνώση από την ανάπτυξη της επιστήμης στη Δύση να ανοίξει νέους δρόμους στη διερεύνηση των αιώνιων αυτών ερωτημάτων, που αγγίζουν άμεσα το πώς ο καθένας μας βιώνει και αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του.
‘Γαλήνη τώρα: Η Ανατολή συναντά τη Δύση καθώς οι ψυχολόγοι αγκαλιάζουν τις αρχαίες παραδόσεις για να εμπλουτίσουν τη σύγχρονη ψυχοθεραπευτική πρακτική’… Αυτός είναι ο τίτλος του άρθρου που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Δεκέμβρη στο δημοφιλές επιστημονικό περιοδικό ‘Monitor on Psychology’, που εκδίδεται από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία. Περιγράφει με αρκετά παραδείγματα τη νέα τάση που αναπτύσσεται την τελευταία δεκαετία στους χώρους της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας.
Σύμφωνα με αυτήν, αρκετοί επιστήμονες χρησιμοποιούν στη θεραπεία των ασθενών τους τεχνικές που προέρχονται από το Βουδισμό και άλλες ανατολικές παραδόσεις σε συνδυασμό με τις κλασικές ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Στο άρθρο αναφέρεται, για παράδειγμα, ο Christopher Germer, PhD, κλινικός υπεύθυνος στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, ο οποίος χρησιμοποιεί τις αρχές του Βουδισμού καθώς και τη βουδιστική πνευματική πρακτική ως μέρος της καθημερινής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης.
Σύμφωνα με αυτή την πρακτική, αναφέρει ο Germer, ο ασκούμενος προσέχει τι συναισθήματα, σκέψεις και αισθήσεις κυριαρχούν τη δεδομένη στιγμή. Όταν δουλεύει με ασθενείς, ο Germer εστιάζει κυρίως στο τι είναι αυτό που ο ασθενής δεν αποδέχεται.
Συνήθως οι ασθενείς απευθύνονται στον ψυχοθεραπευτή ζητώντας να απαλλαγούν από διάφορα αρνητικά συναισθήματα, όπως π.χ. έντονο άγχος. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει, μαζί με άλλα, στη μείωση αυτού του άγχους. Αυτό όμως για πολλούς λόγους μπορεί να μην είναι πάντα εφικτό.
Ο Germer αναφέρει την περίπτωση ασθενούς με πολύ έντονο άγχος που του είπε ότι είχε δοκιμάσει τα πάντα, όπως να εκτίθεται σε ό,τι φοβάται, να χαλαρώνει την ώρα της κρίσης πανικού ή να την αποτρέπει, αλλά παρ’ όλα αυτά εξακολουθούσε να έχει έντονο άγχος. Εκείνος εργάστηκε μαζί του βοηθώντας τον όχι να μειώσει το άγχος που ένιωθε, αλλά να γίνει δεκτικός προς αυτό, να μάθει να το ανέχεται ως κάτι δυσάρεστο μεν, αλλά όχι να πηγαίνει ενάντια σε αυτό. Με το να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν το άγχος, ο ασθενής μπόρεσε εν τέλει να το χειριστεί και να εκτονωθεί.
H ψυχολόγος Brach, επίσης, συμφωνεί ότι η βουδιστική πρακτική που εστιάζει στο τώρα μπορεί να βοηθά ιδιαίτερα αποτελεσματικά τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται αρνητικά συναισθήματα.
Το ίδιο άρθρο αναφέρει και άλλα παραδείγματα συνδυασμού διαφόρων μεθόδων, όπως αυτή της βελονοθεραπείας, οι οποίες, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες με συγκριτικές ομάδες ελέγχου, είχαν θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας όταν χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.
Σιωπηλή επανάσταση
Αυτό που είναι καταρχήν ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι παρουσιάζεται τέτοιο άρθρο σε επιστημονικό περιοδικό, επισημαίνοντας ίσως, με έμμεσο τρόπο, ότι η προσέγγιση Ανατολής και Δύσης και ο συνδυασμός αρχαίας γνώσης από την Ανατολή με αυτήν που προέρχεται από την επιστήμη της Δύσης είναι πλέον πραγματικότητα, τουλάχιστον στο χώρο της ψυχολογίας. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στην ιατρική, όπως υποδηλώνουν οι εμφανίσεις άρθρων με παρόμοιο περιεχόμενο σε ιατρικά περιοδικά.
Ίσως αυτό να μην ακούγεται συνταρακτικό στα αφτιά του μη ειδικού, αλλά κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτεί μια σιωπηλή επανάσταση. Η εισαγωγή κάποιας μορφής διαλογισμού στην ψυχοθεραπεία δεν φέρνει μία ακόμη «τεχνική», αλλά μία ολόκληρη φιλοσοφία πίσω από αυτήν.
Εάν ασκούμαι στο διαλογισμό, αυτό θα έχει πιθανόν άμεσα θετικά αποτελέσματα στην ψυχική μου υγεία εκείνη τη στιγμή, που εν μέρει οφείλεται και σε σωματικές αλλαγές οι οποίες γίνονται, όπως π.χ. η επιβράδυνση των χτύπων της καρδιάς, περισσότερα εγκεφαλικά κύματα τύπου άλφα, αλλά δεν θα έχει μακροπρόθεσμη επίδραση παρά μόνο εάν αλλάξω και τρόπο σκέψης, στάσης απέναντι στον κόσμο, αξίες.
Δύο διαφορετικοί τρόποι
Για παράδειγμα, έχει τεράστια διαφορά να μην ανέχομαι το άγχος και να θέλω να το απομακρύνω με οποιονδήποτε τρόπο από το αρχίσω να μαθαίνω να το αποδέχομαι ως κάτι που απλώς συμβαίνει. Αυτοί είναι δύο διαφορετικοί στόχοι που πίσω τους κρύβουν διαφορετικές και μάλιστα αντίθετες αξίες, η μία της αλλαγής ενώ η άλλη της αποδοχής. Ένα ερώτημα που προκύπτει επίσης είναι: αν αποδεχτώ το άγχος ως κάτι που συμβαίνει, άραγε το βιώνω το ίδιο δυσάρεστα; Στο διαλογισμό αποδέχομαι βιωματικά την παρούσα στιγμή όπως είναι, βιώνω μία άλλη κατάσταση από αυτή στην οποία συνήθως βρίσκομαι. Βέβαια, ο διαλογισμός, η γιόγκα, η βουδιστική πρακτική δεν στηρίζονται μόνο στην αρχή της αποδοχής, αλλά σε συστήματα αξιών και ιδεών που ζουν για αιώνες.
Δεν είναι σκοπός του παρόντος άρθρου να αναπτύξει αυτά τα φιλοσοφικά συστήματα όσο το να υπογραμμίσει ότι αυτές οι νέες τάσεις φέρνουν αναπόφευκτα, αν και με έμμεσο τρόπο, την ψυχολογία σε επαφή με τη φιλοσοφία, από την οποία είχε τελείως αποκοπεί από το 19ο αιώνα σε μια προσπάθεια να εδραιωθεί ως ανεξάρτητη και χωριστή, εμπειρική επιστήμη. Τι σημαίνει αυτό;
Τι αλλάζει
Σημαίνει ότι η ψυχολογία θα πάψει να είναι επιστήμη και θα επιστρέψει σιγά-σιγά στους κόλπους της φιλοσοφίας, ή ότι η ψυχολογία εδραιωμένη πια ως επιστήμη τολμάει να ερευνήσει πλέον επιστημονικά έννοιες και θέματα που παραδοσιακά προέρχονται από τους χώρους της φιλοσοφίας και της θρησκείας;
Πιστεύω πως συμβαίνει το δεύτερο. Θεωρώ ότι αυτή η νέα τάση αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προόδου για την ψυχολογία. Για πόσο καιρό ακόμη μπορεί η ψυχοθεραπεία, στην προσπάθεια να βοηθήσει το άτομο να αντιμετωπίσει προβλήματα, όπως ψυχικές δυσλειτουργίες, σωματικές ασθένειες, ατυχή συμβάντα στη ζωή του, τον θάνατο, να το κάνει αποτελεσματικά κλείνοντας τα μάτια σε βασικά ερωτήματα του ανθρώπου, όπως ποιος είμαι, τι κάνω, ποιο είναι το νόημα της ύπαρξής μου;
Ίσως ο συνδυασμός της αρχαίας γνώσης από την Ανατολή μαζί με τη γνώση από την ανάπτυξη της επιστήμης στη Δύση να ανοίξει νέους δρόμους στη διερεύνηση των αιώνιων αυτών ερωτημάτων, που αγγίζουν άμεσα το πώς ο καθένας μας βιώνει και αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του.
